ایده آل سازی – بی ارزش سازی: کمک کننده یا شکننده
بهتر است اول یک تعریفی از ایده آل سازی و بی ارزش سازی ارائه کنیم:
ایده‌آل سازی: یک مکانیسم ذهنی است که در آن فرد ویژگی‌های مثبت را به صورت مبالغه آمیز به خود یا دیگران نسبت می دهد( فلانی بهترین دوست دنیاست، اخلاقش و رفتارش نمونه ندارد).
و بی ارزش سازی: مکانیسمی که در آن، فرد اهداف مطلوب و خواستنی اما غیر قابل دسترس را بی ارزش و معیوب معرفی می‌کند (فردی که در مصاحبه ورودی استخدام رد می‌شود، شرکت مورد نظر را بی اعتبار معرفی می‌کند).
ایده آل سازی طبیعی بد نیست بلکه عنصر ضروری عشقِ بالغانه است و غیر ایده آل سازی یا ارزش زدایی طبیعی هم بخش مهمی از فرایند جدایی – تَفَرُد و فاصله گرفتن با ابژه های همیشه مراقب است.
در برخی افراد، برای غلبه بر ناتوانی و یا ترس درونی خود، به یک دلبسته ی همه توان، همه چیز دادن و تماما خیرخواه و مراقب نیاز پیدا می کنند و تنها از طریق ادغامِ روانی با این دیگریِ همه توان است که می توانند احساس امنیت داشته باشند، اینجاست که پای ایده آل سازی افراطی و بی ارزش سازی افراطی به وسط می آید.
تا جایی که خواسته هایم را تامین می کند و مراقب من است خواستنی ترین فرد یا عنصر است( ایده آل سازی افراطی)، همین که اندکی دور می شود، به خواسته ها توجه کامل نمی کند، من را با خودم تنها می گذارد، دیگر آن امنیت را به من نمی دهد تبدیل به فرد یا عنصری بی ارزش می شود( بی ارزش سازی افراطی).
از آنجایی که بشر نمی تواند بی نقص باشد، ایده آل سازی افراطی محکوم به نا امیدی و ناارزنده سازی است. هرچه اُبژه بیشتر ایده آل باشد در معرض بی ارزش سازی بیشتری است.
ایده آل سازی طبیعی تا زمانی که در مسیر رشد است امری طبیعی است و همچنین ارزش زدایی طبیعی تا زمانی که بخشی از تشکیل دادن هویت فردی ماست امری طبیعی است اما وقتی که برای پوشش دادن دلبستگی ما، غلبه کردن بر ترس درونی ما، عدم مواجه شدن خودمان با خودمان باشد، دفاع هایی نابالغ محسوب می شوند که به رشد و ظرفیت روانی ما کمکی نخواهند کرد.
دکتر محمودرضا شرفی- روان درمانگر